Του Μάκη Σπυράτου

H ηρωική και ανεξάρτητη Κούβα «του άλλου κόσμου, που είναι εφικτός», παρά το φυσικό της πλούτο και τη σπουδαία γεωπολιτική θέση, εξελίχθηκε σε μια πάμφτωχη χώρα με ανύπαρκτες ελευθερίες, λόγω των ιδεοληψιών ενός στυγνού δικτάτορα, όπως ο Φιντέλ Κάστρο.

Η φυσιολογική κατάληξη σε κάθε αυταρχικό καθεστώς, που στερεί τις ελευθερίες από τους πολίτες του, με την πάροδο των ετών δεν είναι άλλη παρά η ισότητα στη φτώχεια και τη δυστυχία, εξαιρουμένων φυσικά των προνομιούχων κρατικών γραφειοκρατών, που αποφασίζουν για τις «ζωές των άλλων».

Εθνική ανεξαρτησία

Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έφερε πτώση 35% στο ΑΕΠ της Κούβας, κατά την περίοδο 1990-1993. Η Κούβα ουδέποτε είχε μια λειτουργική, αυτάρκη και ανεξάρτητη οικονομία. Βασιζόταν, κυρίως, στις επιδοτήσεις τρίτων κρατών, με κύριο στόχο να δημιουργεί προβλήματα, κυρίως στις ΗΠΑ, την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Φιντέλ Κάστρο ήταν μια παρανοϊκή προσωπικότητα. Δεν δίσταζε να πιέζει τον Ν. Χρουτσώφ να προκαλέσει πυρηνικό πόλεμο εναντίον των ΗΠΑ, τις ημέρες της «περίφημης κρίσης των πυραύλων της Κούβας» (1962), παρότι αυτό θα σήμαινε τον αφανισμό της Κούβας. Τέτοια ήταν η αγάπη, που έτρεφε για τον λαό του.

«Η Κούβα είναι ανεξάρτητη και υπερήφανη»

Η πραγματικότητα καταρρίπτει την παραπάνω αντίληψη. Η Κούβα είναι μια χρεοκοπημένη οικονομία, λόγω των ιδεοληψιών του Κάστρο και των συντρόφων του, που συντηρούνταν από τρίτες χώρες για γεωπολιτικούς λόγους και είναι σε απόλυτη εξάρτηση από τους δανειστές της.

Πόσο ανεξάρτητη πολιτική μπορεί να ακολουθήσει μια χώρα, όταν έχει τέτοιες δεσμεύσεις:

– Χρέος-κληρονομιά 32 δις $, από την εποχή της ΕΣΣΔ . Διαγράφηκε1 το 2014, όχι γιατί ο Πούτιν είναι φιλάνθρωπος, αλλά επειδή προσδοκά -μεταξύ άλλων- να εγκαταστήσει μια βάση για το πολεμικό ναυτικό της Ρωσίας, στο λιμάνι της Mariel.

– Πριν από δύο χρόνια, η Κούβα πέτυχε την αναδιάρθρωση χρέους 16 δις $ από τη χρεωκοπία, που είχε το 1986 . Ο κύριος πιστωτής της, η Γαλλία θα αποπληρωθεί μέσω “αναπτυξιακών project”² .

– Η κατασκευή του Λιμανιού της Mariel επιδοτήθηκε με 800 εκ. $ από την κυβέρνηση της Βραζιλίας.

– Το Μεξικό διέγραψε πρόσφατα χρέη της Κούβας, ύψους 478 εκ. $, με σκοπό να αποκτήσει επιρροή στο άνοιγμα που προσπαθεί η Κούβα να πετύχει προς τις διεθνείς αγορές αλλά και για λόγους ανταγωνισμού με τη Βραζιλία.

– Η Κούβα χρωστά 6 δις $ στη Βενεζουέλα, η οποία προσπάθησε να αντικαταστήσει την ΕΣΣΔ στο ρόλο του οικονομικού υποστηρικτή της, ακολουθώντας τις ιδεοληψίες του Κάστρο. Οι Τσάβες και Μαδούρο πέτυχαν να διαλύσουν πλήρως την οικονομία της Βενεζουέλας, με συνέπεια να σταματήσουν να στέλνουν πετρέλαιο στην Κούβα (η συμφωνία περιελάμβανε, ως αντάλλαγμα, ανθρώπινο δυναμικό από πλευράς Κούβας, όπως γιατρούς, τεχνικούς κ.α.).

«Έδιωξαν τους Αμερικάνους εκμεταλλευτές»

Ο Κάστρο εθνικοποίησε εταιρίες Αμερικανικών συμφερόντων που είχαν προνόμια από το καθεστώς Μπατίστα. Πρακτικά, όμως, τι πέτυχε; Απομόνωσε τη χώρα, εξασθένισε όπως κάθε χώρα του υπαρκτού σοσιαλισμού την παραγωγή προϊόντων και σταδιακά οδήγησε την οικονομία σε παρακμή.

Αν δεν είχε επιβληθεί το καθεστώς Κάστρο, θα ήταν η οικονομία σε καλύτερη κατάσταση; Δεν το ξέρουμε αυτό. Πιθανότατα, να είχε αποφύγει την πλήρη παρακμή που την οδήγησε ο Κάστρο. Ίσως το εμπόριο και οι επαφές με τον υπόλοιπο κόσμο να είχαν καταφέρει σταδιακά να επιφέρουν κάποιο εκδημοκρατισμό και άνοδο του βιοτικού επιπέδου, αντί για πλήρη στασιμότητα, όπως έγινε με τις περισσότερες χώρες που ανοίχτηκαν στο παγκόσμιο εμπόριο, ειδικά τα τελευταία 30 χρόνια.

Η Κούβα προ της “Επανάστασης” είχε διαφθορά και ήταν “Οίκος ανοχής των Αμερικάνων”. Η διαφορά είναι ότι και μετά την “Επανάσταση” παρέμεινε εξαιρετικά διεφθαρμένη και “Οίκος ανοχής” (πλην Αμερικάνων). Όσοι έχουν επισκεφθεί την Κούβα, γνωρίζουν σε τι εξαθλίωση είχαν φτάσει οι κάτοικοι της, υπό το καθεστώς Κάστρο.

Εμπάργκο από ΗΠΑ

Επαναλαμβάνεται, συνεχώς, από πολλούς το πόσο καταστρεπτικό ήταν το εμπάργκο των Η.Π.Α. για την Κούβα. Είναι κάτι που δεν ισχύει. Από το 1975, ο Κίσσινγκερ έδωσε το δικαίωμα σε υποκαταστήματα Αμερικανικών εταιριών να συναλλάσσονται με την Κούβα, με αποτέλεσμα εδώ και πολλά χρόνια οι ΗΠΑ να είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής της Κούβας σε τρόφιμα. Απλώς, παράλληλα διατηρείται η απαγόρευση εισαγωγής Κουβανικών προϊόντων στις ΗΠΑ.

Το Κουβανικό μοντέλο παραγωγής, που πολλοί σοσιαλιστές το θεωρούν επιτυχημένο, εισάγει το 80% των τροφίμων που διατίθεται στους πολίτες. Εφόσον, λοιπόν, το σοσιαλιστικό οικοδόμημα είναι -σύμφωνα με την άποψη αρκετών- τέλειο και ο καπιταλισμός καταρρέει, για ποιο λόγο έχουν εμπορικές συναλλαγές με τους καπιταλιστές; Δεν θα έπρεπε οι ίδιοι να επιδιώκουν το εμπάργκο με τη «διεφθαρμένη Δύση» αντί να διαμαρτύρονται για αυτό; Έτσι θα χτιστεί το σοσιαλιστικό οικοδόμημα της τέλειας κοινωνίας, με συναλλαγές με τους Ιμπεριαλιστές;

Η Κίνα του Μάο μια χαρά δεν τα πήγε όταν απομονώθηκε; Ή μήπως όχι;

Μήπως τελικά ισχύει το αντίθετο; Μήπως επειδή υπάρχουν καπιταλιστικές οικονομίες κι έβρισκαν αγορές μέσω διακρατικών συμφωνιών, οι σοσιαλιστικές οικονομίες μπόρεσαν στο παρελθόν να παρατείνουν τη ζωή τους;

Ο Freidrich Hayek, το 1944 που προέβλεψε το μοίρασμα του κόσμου σε δύο μέτωπα, καπιταλιστικό και σοσιαλιστικό, είπε ότι τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού θα αντέξουν έως 30 χρόνια, λόγω έλλειψης των μηχανισμών της αγοράς. Ίσως άντεξαν 10-15 χρόνια παραπάνω, λόγω των εμπορικών σχέσεων με τις οικονομίες της Δύσης.

Σύστημα Υγείας: «Η Κούβα έχει εξαιρετικό σύστημα περίθαλψης»

Θεωρείται αξιέπαινο το επίτευγμα του Κάστρο να δημιουργήσει ένα εξαιρετικό σύστημα περίθαλψης. Ποια, όμως, η διαφορά σε σχέση με το σύστημα υγείας στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες; Δηλαδή, αποτελεί επιτυχία το να καταργήσεις τα ατομικά δικαιώματα και να οδηγήσεις το πληθυσμό της χώρας στη φτώχεια και στη μιζέρια, με αντάλλαγμα ένα καλό σύστημα περίθαλψης; Ένα σύστημα, μάλιστα, που οι αναπτυγμένες χώρες δεν έχουν να ζηλέψουν σε κάτι.

Αν δίναμε τη δυνατότητα στους κατοίκους της Κούβας να επιλέξουν “μεταξύ εξαιρετικού συστήματος περίθαλψης” κι ελεύθερης επιλογής, εργασίας, δυνατότητας να δημιουργούν και να παράγουν πλούτο αντί να περιμένουν τα δελτία τροφίμων, ατομικής ιδιοκτησίας, ελευθερίας στο εμπόριο, την μετακίνηση και την έκφραση, πιστεύει κανείς ότι θα επέλεγαν το “εξαιρετικό σύστημα περίθαλψης”;

Συνεχίζουμε να παρατηρούμε ακόμα και τους μεγαλύτερους επικριτές των ΗΠΑ, όταν βρίσκεται σε κίνδυνο η υγεία τους, αντί να πηγαίνουν στην Κούβα για θεραπεία, να σπεύδουν παραδόξως στις ΗΠΑ.

Ανθρωπιστική βοήθεια

“Η Κούβα προσφέρει 37,000 γιατρούς σε ανθρωπιστικές αποστολές σε όλο τον κόσμο”. Είναι αξιέπαινο μεν, αλλά πίσω από αυτή την προσφορά υπάρχει ένα σύστημα εκμετάλλευσης. Τα έσοδα που έχει η Κουβανική Κυβέρνηση από την απασχόληση των γιατρών της στο εξωτερικό, υπολογίζονται σε 7,6 δις $, με ελάχιστο μέρος από αυτά τα χρήματα να καταλήγουν στους εργαζόμενους (περίπου 65$ το μήνα).³

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα άθλιας εκμετάλλευσης, όπως το γεγονός ότι απαγορεύεται σε όποιον γιατρό νοσήσει από μεταδοτική ασθένεια να επιστρέψει στην Κούβα, ούτε καν για ταφή. Επίσης, αν αρνηθούν γιατροί να υπηρετήσουν στο εξωτερικό, η κυβέρνηση έχει τρόπους να τους εκβιάσει (απόλυση συγγενών από την εργασία, απαγόρευση πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στα παιδιά τους κ.α.).

Η προσφορά της Κούβας σε γιατρούς δεν είναι παρά άλλο ένα σύστημα δουλείας και εκμετάλλευσης των κατοίκων της από το καθεστώς Κάστρο.

Ιδιωτικοποιήσεις

Κι όμως, γίνονται ιδιωτικοποιήσεις και στην Κούβα. Παραδόξως, δεν έχουμε ακούσει καμία διαμαρτυρία από τους εγχώριους θαυμαστές του Φιντέλ Κάστρο για το “ξεπούλημα” που γίνεται τα τελευταία χρόνια στην Κούβα, λόγω διακοπής των οικονομικών ενισχύσεων από φιλικά καθεστώτα:

– H διαχείριση του Λιμανιού της Mariel δόθηκε στην PSA, την ανταγωνίστρια της Cosco

– Η Καναδική Sherritt International⁴ εκμεταλλεύεται τα ορυχεία Νικελίου, το κατεξοχήν εξαγώγιμο προϊόν της χώρας. Η Sheritt, επίσης, έχει το 30% της Energas (11,6% του ηλεκτρικού ρεύματος της χώρας). Εκμεταλλεύεται, επίσης, τις πετρελαιοπηγές (Varadero, Yumuri κλπ), κοιτάσματα φυσικού αερίου και το 37,5% της εταιρίας Κινητής Τηλεφωνίας Cubacell .

Όταν ο Κάστρο αναθέτει την εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών της χώρας σε πολυεθνικές εταιρίες με πλήρη αδιαφάνεια, τότε δεν είναι “αποικιοκρατικές συμβάσεις ξεπουλήματος” αλλά “δίκαιες συμφωνίες για το καλό του λαού” ;

O «φτωχός» Φιντέλ

Κατά ένα, επίσης, παράδοξο τρόπο, ο Φιντέλ Κάστρο φέρεται να έχει περιουσία 900 εκ. δολαρίων. Ο πρώην σωματοφύλακας του, Juan Reinaldo Sanchez⁵, υποστηρίζει ότι έχει χτίσει ένα υπερπολυτελές θέρετρο στο απομονωμένο νησί Cayo Piedra με 60μετρη προβλήτα, για να δένουν σοσιαλιστικά γιωτ.

Το πως απέκτησε αυτή την περιουσία παραμένει μυστήριο. Υπάρχουν υπόνοιες για ενεργή συμμετοχή του καθεστώτος Κάστρο σε εμπόριο ναρκωτικών. Η τέλεια σοσιαλιστική κοινωνία έφτασε να εκτελεί στρατηγούς του Κουβανικού στρατού το 1988, όπως τον Arnaldo Ochoa το νούμερο τρία του καθεστώτος μετά τους αδελφούς Κάστρο, για συμμετοχή σε κυκλώματα διακίνησης κοκαΐνης. Συγκάλυψη ή άμεση εκκαθάριση; Μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Οικονομική ελευθερία

Είναι αξιοσημείωτες οι επιδόσεις της Κούβας και φυσικά συνδέονται με τη φτώχεια που κυριαρχεί:

– 177η χώρα στην οικονομική ελευθερία, σύμφωνα με το Index of Economic Freedom. Ξεπερνά σε κατάταξη μόνο τη Βόρειο Κορέα, ενώ στην 176η θέση είναι η Βενεζουέλα.

– Στις αξιολογήσεις Doing Business και World Competitiveness Report, η Κούβα δεν συμμετέχει προφανώς, διότι αυτά είναι νεοφιλελεύθερα ιμπεριαλιστικά ινστιτούτα.

Η Κούβα είναι μία χώρα που προσφέρεται για μια πραγματική σοσιαλιστική ζωή. Οι ενδιαφερόμενοι που επιθυμούν να μετοικήσουν στην Κούβα, ώστε να γλιτώσουν από την λαίλαπα του Νεοφιλελευθερισμού, είναι σημαντικό να γνωρίζουν τα ακόλουθα.

Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά, η ανεργία είναι εξαιρετικά χαμηλή, στο 1,7% του πληθυσμού. Ο μέσος μισθός είναι περίπου 466 Pesos (αντιστοιχούν σε $19). Κι όμως, κανείς θαυμαστής του κουβανικού καθεστώτος δεν διαμαρτύρεται για τους άθλιους μισθούς. Φυσικά, υπάρχουν και τα περίφημα Libreta, δηλαδή τα δελτία τροφίμων για τη σίτιση του πληθυσμού.

Αυτό είναι το μοντέλο της Κούβας. Εικονική απασχόληση με αστείους μισθούς και τα τρόφιμα, όταν υπάρχουν, τα μοιράζει το κράτος.

Όσον αφορά τις συντάξεις ο μεγαλόψυχος Ραούλ Κάστρο το 2008 έκανε μια γενναία αύξηση της τάξης του 20%, ανεβάζοντας την ελάχιστη σύνταξη στα 9,5 δολάρια το μήνα⁶. Πάλι δεν ακούσαμε διαμαρτυρίες για τις άθλιες αμοιβές και την εξαθλίωση από τους ντόπιους θαυμαστές του υπαρκτού σοσιαλισμού, παρότι ξιφουλκούν καθημερινά για τα δεινά του καπιταλισμού.

Ατομικές ελευθερίες

Μεγάλες οι «επιτυχίες» του καθεστώτος Κάστρο και στις ατομικές ελευθερίες:

– Διεξάγονται εκλογές τύπου «υπαρκτός σοσιαλισμός», δηλαδή δεν επιτρέπεται η συμμετοχή της Αντιπολίτευσης. Ακόμα κι αν επιτρεπόταν θα ήταν πρακτικά δύσκολη, διότι οι περισσότεροι ηγέτες της είναι φυλακισμένοι.

– Η ελευθερία του τύπου είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη. Επιτρέπονται μόνο το κρατικό κανάλι τηλεόρασης κι ένα ραδιοφωνικό. Λογικά, θα είναι η χώρα πρότυπο για τον κ. Παπά.

– Η χρήση ίντερνετ βρίσκεται σε καθεστώς ελέγχου και λογοκρισίας. Επιτράπηκε πρόσφατα σε κρατικά internet cafe κι απαγορεύεται η χρήση σε σπίτια, προφανώς για να μην μολυνθεί ο αγνός κουβανικός λαός από τη διεφθαρμένη δύση. Παρόλα αυτά, λειτουργεί μια μαύρη αγορά από κρατικούς αξιωματούχους που ενοικιάζουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε άλλους πολίτες.

– Οι εκτελέσεις λόγω πολιτικών φρονημάτων υπολογίζονται από 4,000 έως 33,000 για το χρονικό διάστημα 1958-1987. Οι διώξεις έναντι αντιφρονούντων ήταν ασταμάτητες. Το 1986 παρουσιάστηκε στο Παρίσι το βιβλίο «Castro’s Tropical Gulag», το οποίο περιείχε μαρτυρίες από πρώην φυλακισμένους του καθεστώτος. Γίνονται ιδιαίτερες αναφορές στα βασανιστήρια μέσα στις φυλακές, οι απάνθρωπες συνθήκες στα στρατόπεδα εργασίας και οι καταδίκες χωρίς μάρτυρες ή υπεράσπιση. Πολλές αναφορές γίνονται και από τη Διεθνή Αμνηστία για τα βασανιστήρια και τις διώξεις πολιτικών αντιπάλων στην Κούβα.

– Οι ΛΟΑΤ όχι μόνο δεν είχαν δικαιώματα μέχρι την ανάληψη της εξουσίας από το Ραούλ Κάστρο το 2008, αλλά ήταν και θύματα διώξεων με αποκορύφωμα -την δεκαετία του 60- τον εγκλεισμό σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας (UMAP). Νωρίτερα ο Φιντέλ Κάστρο είχε δηλώσει «Δεν υπάρχουν ομοφυλόφιλοι στην Κούβα». Ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του Φιντέλ Κάστρο ήταν ο gay συγγραφέας, Reinaldo Arenas. Φυλακίστηκε με την κατηγορία της «ιδεολογικής απόκλισης». Τελικά κι αυτός απέδρασε από τη Κούβα με προορισμό τις ΗΠΑ. Το 1971 το Κουβανικό μορφωτικό και πολιτιστικό κογκρέσο κήρυξε την ομοφυλοφιλία ως «παρέκκλιση ασύμβατη με την επανάσταση»

– Περίπου 1,200,000 Κουβανοί απέδρασαν από τη «φυλακή που περιτριγυρίζεται από νερό» προς τις ΗΠΑ, όπως αποκάλεσε την Κούβα η κόρη του Φιντέλ Κάστρο, Aλίνα Φερνάντεζ, η οποία επίσης απέδρασε το 1993 με πλαστό διαβατήριο. Υπάρχουν πολλές εξιστορήσεις για τις προσπάθειες Κουβανών να αποδράσουν. Η πλέον γνωστή είναι η μαζική μετανάστευση «Mariel Boatlift». Ξεκίνησε, όταν 10,000 προσπάθησαν να ζητήσουν πολιτικό άσυλο από την πρεσβεία του Περού. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι όποιος ήθελε μπορούσε να φύγει, με αποτέλεσμα 125,000 Κουβανοί να αποδράσουν σε λίγους μήνες. Η μαζική μετανάστευση σταμάτησε όταν η Αμερικανική Κυβέρνηση ανακάλυψε ότι η Κούβα έδινε δικαίωμα μετανάστευσης σε κρατούμενους από φυλακές και ψυχιατρικά ιδρύματα.

Τι ήταν τελικά ο Φιντέλ Κάστρο;

Έχει δώσει την απάντηση η κόρη του, Αλίνα Φερνάντεζ, από το 1993, λέγοντας ότι ο πατέρας της “δεν ήταν δικτάτορας αλλά τύραννος”. Συγκεκριμένα, είπε: “Όταν οι άνθρωποι μου λένε ότι είναι ένας δικτάτορας, τους λέω ότι δεν είναι η σωστή λέξη. Για να κυριολεκτήσουμε, ο Φιντέλ είναι ένας τύραννος. Έχω ψάξει και τις δύο λέξεις στο λεξικό. Ο δικτάτορας είναι ένα πρόσωπο που αποκτά απόλυτη εξουσία για να αντιμετωπίσει μια κατάσταση εθνικής ανάγκης σε προσωρινή βάση. Ο τύραννος είναι ένα απόλυτος άρχοντας που δεν μπορεί να περιορισθεί από το νόμο και σφετερίζεται τα δικαιώματα των ανθρώπων.»

Επίσης σε συνέντευξη της στο Foreign Policy στις 5/3/2008 είχε δηλώσει τα παρακάτω:

«Όλοι συνεχίζουν να μιλάμε για επανάσταση ως κάτι ιδανικό, αλλά απλά ξεχνάμε ότι αυτό συνέβη πριν από 50 χρόνια. Και τώρα, σήμερα, οι άνθρωποι στην Κούβα ζουν σε μόλις υποφερτές συνθήκες διαβίωσης. Δεν μπορούν να βρουν τίποτα στην αγορά γιατί ούτε ρούχα, ούτε άλλα αγαθά έρχονται από το εξωτερικό. Και τα λίγα πράγματα που μπορείτε να βρείτε είναι τόσο ακριβά ώστε κανείς Κουβανός δε μπορεί να τα αγοράσει.

Οι Κουβανοί έφαγαν, κοιμήθηκαν και ανέπνευσαν ιδεολογία για τα τελευταία 50 χρόνια, αλλά δεν μπορούν να ζήσουν από την ιδεολογία, και ο Ραούλ Κάστρο το γνωρίζει.

Ως κάποια που ασκεί κριτική στο Κουβανικό καθεστώς δεν χρειάζεται να μιλήσω για ελευθερία ή για τις άλλες σπουδαίες έννοιες. Το μόνο πράγμα που πρέπει να επικεντρωθώ είναι η συνολική φτώχεια στην οποία οι Κουβανοί πρέπει να επιβιώσουν. Στην Κούβα σήμερα, υπάρχει ένα διπλό νομισματικό σύστημα στο οποίο όσοι έχουν μόνο κουβανικά πέσος πρέπει να επιβιώσουν με πέντε ή 10 δολάρια το μήνα. Βασικά, στην Κούβα δεν υπάρχει τίποτα για εκείνους που δεν έχουν μετατρέψιμα πέσος. Κατά ειρωνικό τρόπο, στη γη της επανάστασης, υπάρχει μια δραματική κοινωνική ανισότητα μεταξύ εκείνων που μπορούν να υπολογίζουν σε βοήθεια από αλλοδαπούς και τα χρήματα, ή και την εργασία στον τομέα του τουρισμού, και στους υπόλοιπους Κουβανούς.»

Αυτόν τον αιμοσταγή δικτάτορα αποθεώνει ο Έλληνας πρωθυπουργός. Όμως, δεν μας κάνει εντύπωση, καθώς πριν λίγα χρόνια δήλωσε ότι θαύμαζε το έργο του Μάο: «Η σκέψη του Μάο σε πολλά σημεία της αξίζει. Το πιστεύω αυτό… Μπορεί τα κομμουνιστικά καθεστώτα να είχαν αυτό το τεράστιο έλλειμμα ελευθερίας, αλλά τουλάχιστον είχαν στο κέντρο της σκέψης τους τον άνθρωπο». «Κρατήστε τις ιδέες μου ζωντανές» φέρεται να δήλωσε ο Φ. Κάστρο. Όχι, Φιντέλ. Οι ιδέες του ολοκληρωτισμού, του αυταρχισμού, της εξάλειψης της αντίθετης άποψης, της εξαθλίωσης, του εξισωτισμού, της κατάργησης της ατομικότητας και του απόλυτου ελέγχου από το κόμμα, πρέπει να θαφτούν μαζί σου.

1 http://www.wsj.com/articles/russia-writes-off-cuba-debt-1405083869

²http://www.reuters.com/article/us-cuba-debt-idUSKBN0TV0J320151212#i3FOTVSlvb2QUYAG.97

³http://www.wsj.com/articles/mary-ogrady-cubas-slave-trade-in-doctors-1415573715
⁴ http://www.sherritt.com/English/Our-Business/Electricity/default.aspx
⁵www.dailymail.co.uk/news/article-3066116/Fidel-Castro-s-double-life-revealed-Cuban-dictator-s-ex-bodyguard-claims-directed-cocaine-trafficking-operations-like-real-godfather-interfered-officials-trial.html
⁶http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7370304.stm

*Ο Μάκης Σπυράτος είναι Πρόεδρος της Φιλελεύθερης Συμμαχίας.

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Liberal την 1η Δεκεμβρίου, 2016.