Στη φιλελεύθερη παράδοση, υπάρχει μια φιγούρα που είναι σεβαστή και θαυμαστή και διατρέχει όλες τις ιστορικές περιόδους του ρεύματος.  Ελλείψει ικανοποιητικής μετάφρασης, θα χρησιμοποιήσω τον όρο στα αγγλικά.  Πρόκειται για τον  brilliant outsider, τον άνθρωπο που είναι εκτός ενός πεδίου (γνώσης, οικονομίας, τέχνης) και που, ενώ δεν έχει τα ‘εχέγγυα’, δηλαδή δεν έχει διδαχτεί το πεδίο επίσημα, εντούτοις φέρνει στην κοινωνία κάτι νέο, κάτι ανατρεπτικό μέσω του οποίου και ο ίδιος αναδεικνύεται (και πλουτίζει) και βελτιώνει δραματικά τις ζωές του συνόλου.  Στο μυαλό μου  έρχεται ο James Watt, ο οποίος σπούδασε και εργάσθηκε ως επισκευαστής μαθηματικών και αστρονομικών οργάνων, μέχρι να εφεύρει δραματικές βελτιώσεις για την μηχανή εσωτερικής καύσης.  Επίσης, οι αδελφοί Wright (κατασκευαστές ποδηλάτων, πραγματοποίησαν την πρώτη πτήση- δεν πήραν ποτέ πτυχίο, έβγαλαν μόνο το γυμνάσιο), o John D. Rockfeller (ξεκίνησε βοηθός λογιστή, αλλά χωρίς σπουδές κατάφερε να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία), o Alan Sugar (σταμάτησε το σχολείο στα 16 για να αγοράσει ένα μικρό φορτηγό και να πουλά ηλεκτρικά είδη. Περιπλανώμενος, έκανε περιουσία στους υπολογιστές και σε άλλα προϊόντα), o James Dyson (σπούδασε τέχνη και έπιπλο για να καταλήξει να εφεύρει μια αποτελεσματική ηλεκτρική σκούπα), ο Αugusto Odone o οικονομολόγος πατέρας που ερεύνησε και εφεύρε το ‘Lorentzo’s oil’ την θεραπεία της ασθένειας ALD για το γιό του.  Τέλος δεν νομίζω πως χρειάζεται ιδιαίτερη αναφορά στις στρατιές των αυτοδίδακτων μουσικών που δημιούργησαν μουσικά είδη από το rock ‘n’ roll ως το hip hop.

Για τους φιλελεύθερους, οι brilliant outsiders ενσαρκώνουν την ατομική πρωτοβουλία πέρα από τα στεγανά και τα καθιερωμένα κανάλια.  Δεν έχουν την άνεση μιας ‘επίσημης’ εκπαίδευσης που θα δώσει το πτυχίο το οποίο θα τους ανοίξει εύκολα τις πόρτες.  Δεν θα ακολουθήσουν τον εύκολο τρόπο.  Μπαίνουν σε έναν τομέα και σπάνε τα στεγανά.

Η πιο γλαφυρή εφαρμογή της ιδέας του outsider και το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για την διάσταση λαϊκισμού και ελιτισμού με τον φιλελευθερισμό είναι οι πλατφόρμες της shared ή gig economy, όπως η uber ή airbnb (χωρίς να μένουμε στις συγκεκριμένες εταιρίες – ως φιλελεύθερους μάς ενδιαφέρει η συγκεκριμένη αγορά και όχι οι επιχειρήσεις).

Οι φιλελεύθεροι είναι ενθουσιώδεις με τις προοπτικές που ανοίγει στους outsiders οδηγούς ή μικροξενοδόχους για να μπουν σε μια αγορά.  Οι συντεχνίες αντιδρούν προστατευτικά.  Κάποιοι φιλελεύθεροι επηρεασμένοι δυστυχώς από έναν ελιτισμό και από την σοσιαλδημοκρατική ιδέα της επίκλησης της ‘ασφάλειας και ποιότητας’ ζητάνε με -μπόλικο φαρμάκι θα έλεγα- περιορισμούς.  Κάποιοι πχ ζητάνε οι οδηγοί της uber να έχουν επαγγελματικό δίπλωμα, ή οι οικοδεσπότες της airbnb να πληρούν προδιαγραφές ξενοδοχείων.  Μόνο που η uber και η airbnb δεν έχουν φτιαχτεί για επαγγελματίες οδηγούς ή ξενοδόχους.  Έχουν φτιαχτεί για ανθρώπους που ενδιαφέρονται για το ένα ή το άλλο πεδίο και θέλουν να δοκιμάσουν να ξεκινήσουν κάτι  χωρίς να χρειάζεται να δεσμευτούν με κόστη μιας επίσημης έναρξης μιας επιχείρησης. Πρόκειται για ένα φυτώριο, μια μικροαγορά από την οποία μπορεί να ξεπηδήσουν νέοι οδηγοί και νέοι ξενοδόχοι (αναφέρονται ως παραδείγματα).  Αν η δραστηριότητα αυτή εξελιχθεί ως μια ελκυστική προοπτική, τότε είναι αναμενόμενο ότι αυτός που θα ενδιαφερθεί, θα αποκτήσει και επαγγελματικό δίπλωμα και θα επενδύσει ώστε το σπίτι να πλησιάσει τις προδιαγραφές ξενοδοχείου.

Στην πορεία προσφέρονται φθηνότερες και καλύτερες υπηρεσίες στους καταναλωτές και πάρα πολλοί πολίτες και ιδιοκτήτες ακινήτων συμπληρώνουν το εισόδημα τους. Σημαντικές επενδύσεις γίνονται σε ακίνητα και αυτοκίνητα προκειμένου τα δωμάτια και τα δρομολόγια να λαμβάνουν υψηλές αξιολογήσεις.          

Για κάποιο λόγο, οι πλατφόρμες αυτές θεωρούνται ως αφορμές για φοροδιαφυγή.  Να ξεκαθαρίσουμε πως το εισόδημα με οποιαδήποτε μορφή πρέπει να δηλώνεται και να φορολογείται, όσο πιο χαμηλά και με πιο διαφανή τρόπο γίνεται.  Ειδικά με τις πλατφόρμες αυτές που οι πληρωμές γίνονται όλες ηλεκτρονικά, δεν θα πρέπει να είναι δύσκολο να εντοπίζεται ο εισοδηματίας.

Σε κάθε πεδίο της οικονομίας, τα κριτήρια εισόδου θα πρέπει να εξετάζονται πολύ σοβαρά ώστε να μην μπαίνουν στεγανά που να περιορίζουν τους ανθρώπους να αλλάζουν καριέρες.  Αν δεν μπορείς να ξεκινήσεις ανά πάσα στιγμή μια δραστηριότητα, έχεις λιγότερες επιλογές και λιγότερες ευκαιρίες.

Εξηγήσαμε λοιπόν την «αδυναμία» που έχουν οι φιλελεύθεροι και φιλελεύθερες για τον brilliant outsider, τον άνθρωπο που χωρίς να ακολουθήσει τα επίσημα κανάλια εκπαίδευσης, θα φέρει κάτι νέο, κάτι καινοτόμο ή θα προσφέρει στον εαυτό του και στην οικονομία.

Στο δεύτερο μέρος, η συζήτηση για τον brilliant outsider θα πάει σε πιο δύσκολα μονοπάτια και το αίτημα για κατάργηση των στεγανών θα γίνει πιο ριζοσπαστικό.

«Μα θα μπορεί ένας φιλόλογος να κάνει στατικά; Θα πρέπει να υπάρχει κρατικός έλεγχος στους μελετητές και στατικά να κάνουν μόνο οι εγκεκριμένοι στατικοί». «Παράσταση στο δικαστήριο χωρίς δικηγόρο; Λάθος! Υποχρεωτική η παρουσία δικηγόρου στις δίκες» (Δικηγόρου μέλους του αναγνωρισμένου από το κράτος Συλλόγου και απόφοιτου αναγνωρισμένης από το κράτος σχολής, βεβαίως βεβαίως).

Η λογική των παραπάνω (που διατυπώνονται από πάρα πολλούς φιλελεύθερους)  κρύβει τα εξής αντιφιλελεύθερα νοήματα:

Υπονοεί πως ο πελάτης που θα θέλει το σπίτι του να είναι γερό, είναι τόσο ανεγκέφαλος που θα πάει σε έναν φιλόλογο να του φτιάξει τα στατικά.

Υπονοεί πως ο φιλόλογος που δεν ξέρει από στατικά, είναι τόσο ανόητος που θα αναλάβει να κάνει κάτι που δεν ξέρει και που δεν ξέρει καν πως άνθρωποι θα κινδυνέψουν από αυτό που κάνει.

Ακυρώνει τον ρόλο των ελεγκτικών αρχών.  Κανείς δεν λέει να μην υπάρχουν μηχανικοί που θα ελέγξουν τους στατικούς υπολογισμούς και τη στατική μελέτη, ανεξάρτητα με το ποιος την έχει κάνει.

Υπονοεί πως έχει καταλυθεί το κράτος δικαίου και δεν υφίσταται αστική ευθύνη.

Υπονοεί πως μόνο το κράτος ξέρει να αναγνωρίζει την ποιότητα υπηρεσιών και επάρκεια δεξιοτήτων.

Υπονοεί πως είναι αδύνατο να υπάρξει εκεί έξω ένας φιλόλογος που να ενδιαφέρεται για στατικά, να έχει εκπαιδευτεί από έναν πολιτικό μηχανικό, αλλά  να μην μπόρεσε για τον ένα ή τον άλλο λόγο να σπουδάσει «επίσημα» το αντικείμενο.  Οι πιθανότητες μπορεί να είναι λίγες για κάτι τέτοιο, αλλά το ότι το κράτος προλαμβάνει να προδικάσει και να αποκλείσει είναι και αυτή μια έκφραση του σκληρωτικού κρατισμού και θα πρότεινα πως είναι έξω από τον ρόλο του κράτους να κάνει τέτοιες κρίσεις.

Μία από τις αιτίες της ανόδου του λαϊκισμού είναι και η οργή αυτών που “έμειναν πίσω”, αυτών που έχασαν εισοδήματα και δουλειές από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Μήπως να αναρωτηθούμε αν το κράτος με τα εμπόδια και τα στεγανά που βάζει στην είσοδο στην αγορά, έχει συμβάλλει σε αυτές τις απώλειες;  Πώς θα ήταν η εικόνα μιας οικονομίας με τα χαμηλότερα δυνατά κριτήρια εισόδου στα επαγγέλματα έχοντας τη δυνατότητα ο κόσμος να δοκιμάζει στην αγορά τις δεξιότητες του χωρίς κρατικά στεγανά;

Η σφραγιδοκρατία και αδειοκρατία μπορεί και πρέπει να περιοριστούν δραματικά για να απελευθερωθούν νέα παραγωγικά τμήματα της κοινωνίας που θα βοηθήσουν τους συμπολίτες τους και θα προσθέσουν στο εισοδήματά τους ώστε να μην αισθάνονται πως έχουν ανάγκες τις λαϊκιστικές πολιτικές.

Χρειαζόμαστε τώρα περισσότερο από ποτέ brilliant outsiders.

*Ο Νίκος Χαραλάμπους είναι μέλος της Μόνιμης Γενικής Συνέλευσης της Φιλελεύθερης Συμμαχίας