To έλλειμμα της Ελευθερίας στα Ελληνικά Πανεπιστήμια

Του Ολύμπιου Ράπτη

Στην Ελλάδα επικρατεί ένα έλλειμμα της διδασκαλίας της Ελευθερίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και ειδικά στα Πανεπιστήμια με τις συνέπειες του να είναι αισθητές στην καθημερινότητα μας αλλά ακόμα και στην ίδια την Ευρώπη. Ας μου επιτραπεί να παραθέσω μερικά παραδείγματα από την οικονομία, την πολιτική φιλοσοφία, την νεώτερη ελληνική ιστορία και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

[Σημείωση: στα παρακάτω παραδείγματα – και άλλα που λόγω χώρου δεν παρουσιάζονται – υπάρχουν λαμπρές εξαιρέσεις Ελλήνων Πανεπιστημιακών Καθηγητών, μερικοί εκ των οποίων εξάλλου αποτελούν και την πηγή έμπνευσης του άρθρου αυτού.]

Οικονομία

Οι φοιτητές στην Ελλάδα διδάσκονται για δεκαετίες κυρίως (νέο-)κεϋνσιανή και (νέο-)μαρξιστική ανάλυση. Η αριστερά μιλάει εδώ και δεκαετίες για περιορισμούς εις βάρος της στην ελευθερία έκφρασης στα πανεπιστήμια όταν ο F. Bastiat και λοιποί “νεοφιλελεύθεροι” (Friedman, Hazlitt, Hayek και Mises) διδάσκονται συνήθως, όταν διδάσκονται, όχι από το πρωτότυπο αλλά μέσα από αναλύσεις των ιδεολογικών τους αντιπάλων.

Πως αλλιώς να εξηγηθεί ότι αδυνατούμε να συλλάβουμε την διαφορά μεταξύ χρέους και ελλείμματος;

Θέλουμε το Κράτος, το μεγάλο Κράτος, να ρίχνει πολλά λεφτά στην αγορά χωρίς να βλέπουμε τα λεφτά που έρχονται από την αγορά (φόροι και δανεικά). Γιατί στο Πάντειο για παράδειγμα δεν είχαμε καν ακούσει για το «Σύνταγμα της Ελευθερίας» του Hayek και γιατί η πλειοψηφία της κοινωνίας στο άκουσμα τουFriedman θυμάται συνειρμικά την Χιλή του Pinochet αλλά όχι το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (negative income tax); Αν είχαμε πραγματικά πολύπλευρη οικονομική εκπαίδευση θα καταλαβαίναμε ότι το ασφαλιστικό μας ήταν ανέκαθεν πυραμίδα Ponzi, θα κατεβαίναμε στους δρόμους που οι ελεύθεροι επαγγελματίες δεν μπορούν να επιλέξουν ελεύθερα ασφαλιστικό φορέα και θα μελετούσαμε στα αμφιθέατρα με θαυμασμό το εσθονικό μοντέλο ανάπτυξης και την λιθουανική γραμμική φορολογία (flat tax).

Πολιτική Φιλοσοφία

Ο Αριστοτέλης και οι κλασικοί φιλελεύθεροι φιλόσοφοι δεν είχαν – τουλάχιστον για την γενιά των 40 και άνω – την έκταση σε διδασκαλία σε σχέση με μαρξιστές και μεταμοντέρνους διανοούμενους (Γάλλους κατά προτίμηση). Περηφανευόμαστε, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης, για τους αρχαίους ‘Ελληνες φιλοσόφους χωρίς οι περισσότεροι να γνωρίζουμε τις θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ Πλάτωνα και Αριστοτέλη στην πολιτική και πολιτειακή οργάνωση και την ατομική ιδιοκτησία.

Διδάσκονται, επίσης, οι φοιτητές το τι είναι επιστημονική γνώση κατά τον K.Popper (ευτυχώς), αλλά μαθαίνουν πολύ λιγότερα – πολλοί ενδεχομένως να μην έχουν καν ακούσει – για το έργο του στην «Ανοικτή Κοινωνία και τους Εχθρούς της». Γι’ αυτό και αγνοούμε ότι στο όνομα της «γενικής βούλησης» του Rousseau οι φυλακές της Βαστίλης γέμισαν μετά, όχι πριν, την Γαλλική Επανάσταση και ότι τα πιο ανελεύθερα και ολοκληρωτικά καθεστώτα παρακολουθούν, ξεκληρίζουν και εκτοπίζουν πάντοτε στο «όνομα του λαού».

Στην Ελληνική Ιστορία, από το Δημοτικό μαθαίνουμε για τους απελευθερωτικούς μας αγώνες με την υπενθύμιση ότι είμαστε στο «εμείς», όχι στο «εγώ». Πολύ λιγότεροι ωστόσο είχαμε/έχουμε το προνόμιο να διδαχθούμε ότι το Σύνταγμα της Τροιζήνας για παράδειγμα ήταν όχι μόνο το πιο δημοκρατικό αλλά ΚΑΙ το πιο φιλελεύθερο, το πιο ανθρωποκεντρικό παγκοσμίως της εποχής εκείνης. Για να μην πιάσουμε τον ελληνικό εμφύλιο και την αντιμετώπιση που υφίστανται οι απαξιωτικά χαρακτηριζόμενοι ως «αναθεωρητές» (που είναι αφού το παραδέχονται και οι ίδιοι ότι είναι γιατί η επιστήμη δεν είναι Βίβλος).

Άφησα για το τέλος την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση αφιερώνοντας λίγο περισσότερο χώρο λόγω επαγγελματικής διαστροφής και ανησυχίας για το μέλλον.

Η θεμελιώδης διάκριση, από τον πρωτοετή ως τον τελειόφοιτο, είναι ανάμεσα στην κοινοτική μέθοδο που προωθείται άνωθεν από την ευρωπαϊκή ελίτ (πολιτικοί και τεχνοκράτες) και τον διακυβερνητισμό.

«Περισσότερη Ευρώπη ή λιγότερη Ευρώπη με εθνικισμό και προστατευτισμό;», επιχειρηματολογούμε στα πανεπιστήμια και την καθημερινή επαγγελματική πρακτική.

Η διάκριση αυτή καθίσταται ολοένα και πιο προβληματική. Γιατί, ναι μεν, λιγότερη Ευρώπη σημαίνει στην πράξη επιστροφή στον ολέθριο προστατευτισμό και εθνικισμό του περασμένου αιώνα, αλλά και η περισσότερη Ευρώπη εγείρει επίσης αρνητικά αντανακλαστικά σε όλο το πολιτικό φάσμα κόντρα στις «Βρυξέλλες».

Όταν δε μιλάμε για φεντεραλισμό, αδυνατούμε να ξεχωρίσουμε την εκδοχή της αέναης πορείας(«ever closer Union») προς την υπερ-συγκέντρωση, περιλαμβανομένης της εναρμόνισης φορολογίας και αναδιανεμητικής πολιτικής (tax and spend capacity)από μία άλλη, πιο «φιλελεύθερη». Στην Ελλάδα (αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα) διδάσκεται το όραμα της ευρωπαϊκής ενοποίησης του A. Spinelli, το όνομα του οποίου κοσμεί την είσοδο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες. Σπανίως, ή και ποτέ, δεν επισημαίνεται ωστόσο η σοσιαλιστική του ταυτότητα [“η Ευρωπαϊκή επανάσταση πρέπει να είναι σοσιαλιστική, ο στόχος της πρέπει να είναι η χειραφέτηση των εργατικών τάξεων και η επίτευξη πιο ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης. Η ευρωπαϊκή ενότητα πρέπει να προκρίνει την πάλη εναντίον των κοινωνικών ανισοτήτων και προνομίων επιτρέποντας εθνικοποιήσεις και αναδιανεμητική φορολογία”].

Η σύγχυση λοιπόν είναι τεράστια. Η κρίση της ευρωζώνης θα λυθεί με ευρω-ομόλογα, διαρκή ποσοτική χαλάρωση και αγορά εταιρικών ομολόγων από την ΕΚΤ και με ένα «Ευρωπαϊκό Υπουργείο Οικονομικών με πορτοφόλι», υποστηρίζουν κεντροδεξιοί, κεντροαριστεροί, ακόμα και μέλη των φιλελευθέρων και δημοκρατών στο Ευρωκοινοβούλιο, με τον ηγέτη των οποίων G. Verhofstadt να επικαλείται λίγες μέρες πριν τον Spinelli στο debate για την ανάδειξη νέου Προέδρου στο ΕΚ (11/1/2017).

Κι όμως, είχε μιλήσει και ο Hayek για φεντεραλισμό (!) – αλλά είπαμε ο Hayek δεν διδάσκεται γενικά. Σε αυτή την εκδοχή, οι Βρυξέλλες θα μπορούσαν ή θα έπρεπε να αναλάβουν την άμυνα, την εξωτερική πολιτική, την προστασία των εξωτερικών συνόρων, τη διασφάλιση της Κοινής Αγοράς και του Κράτους Δικαίου αφήνοντας όλα τα υπόλοιπα στα Κράτη Μέλη της Ε.Ε. Φυσικά ο κόσμος έχει εξελιχθεί και πρόσθετες παγκόσμιες προκλήσεις όπως το περιβάλλον και η μετανάστευση δεν αντιμετωπίζονται εθνικά.

Το ζήτημα όμως παραμένει: Φοιτητές, Ακαδημαϊκοί, απλοί Πολίτες ζητούν αλλαγή και μεταρρυθμίσεις για την Ε.Ε. και όλοι είναι απογοητευμένοι. Οι αριστεροί γιατί θέλουν σύγκλιση, αλληλεγγύη και αναδιανομή αλλά χωρίς στενή επιτήρηση και δημοσιονομικούς ζουρλομανδύες. Οι συντηρητικοί κρατιστές που δεν παίρνει τον δρόμο του στρατηγού De Gaulle. Οι ακροαριστεροί, αναρχικοί, ή ακόμα και οι απολιτίκ, γιατί δεν αυτοδιαλύεται. Οι φιλο-ευρωπαίοι γενικά γιατί δεν παίρνει ούτε τον δρόμο του Spinelli, ούτε του Hayek.

Ίσως γιατί η επιβίωση της στηρίζεται σε αναγκαίους συμβιβασμούς: και περισσότερα ΕΣΠΑ και αγροτικές επιδοτήσεις και πολιτικές απελευθέρωσης των αγορών. Και συστάσεις και ρητορικές για την αποφυγή φορολογικού ανταγωνισμού ανάμεσα στα Κράτη-Μέλη της και, όμως, διατήρηση των φορολογικών συντελεστών ως αποκλειστικά εθνική αρμοδιότητα. Και ευρω-στρατός αλλά και απόλυτος σεβασμός στην εθνική κυριαρχία. Και, τέλος, αναφορές στην ανάγκη ανάδειξης στα σχολεία της κοινής πολιτισμικής ταυτότητας και αυξανόμενος αντι-ευρωπαϊσμός και αντι-δυτικισμός ειδικά στην Ελλάδα.

Συμπερασματικά, αντί να συζητούμε για τους αδιόριστους εκπαιδευτικούς, την επέλαση του νεοφιλελευθερισμού και πως να μην κλείσουν τα ΑΕΙ/ΤΕΙ χωρίς λόγο ύπαρξης, θα καταφέρουμε να βγούμε από το τέλμα όταν δοθεί – μεταξύ πάρα πολλών άλλων – ευρύτατα η δυνατότητα στους μαθητές και φοιτητές να γνωρίζουν και να αντιπαραθέτουν τον Πλάτωνα με τον Αριστοτέλη, τον Marx με τον Popper και τον Spinelli με τον Hayek.

*Ο Ολύμπιος Ράπτης είναι μέλος της Φιλελεύθερης Συμμαχίας.

*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Liberal την 16η Ιανουαρίου, 2017.