Η εγκυμοσύνη στα σύνορα της μεταναστευτικής κρίσης
Αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο στις γυναίκες που διανύουν τις μεταναστευτικές αποστάσεις σε κατάσταση εγκυμοσύνης, τις έγκυες που συναντάμε να βαδίζουν στις άκρες του δρόμου ή να βρίσκονται μεσοπέλαγα σε λέμβους που κινδυνεύουν να ανατραπούν: αυτές δηλαδή που απουσιάζουν από τις αναφορές, τις ιστορίες και τα παραδείγματα που μοιραζόμαστε μεταξύ μας.
Συναντήσαμε μια τέτοια γυναίκα, ειδησεογραφικά, τις προηγούμενες ημέρες. Την μάθαμε για την εγκυμοσύνη της και για το γεγονός ότι προπηλακίστηκε για την κατάστασή της και για την ηθική της υπόσταση (!) να «επιλέξει» να κυοφορήσει αν και μετανάστρια, βγαίνοντας στον πηγαιμό για μια καλύτερη τύχη. Δεν έχει σημασία το όνομά της. Ήταν μία γυναίκα και πολλές μαζί. Ήταν η εικόνα που με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι δεν έχουμε μπει στην διαδικασία να μάθουμε περισσότερα και να κατανοήσουμε την διπλά τραγική θέση της μητρότητας εν μέσω μεταναστευτικής κρίσης. Και παρόλο που έχουμε ακούσει για τους πνιγμούς στην θάλασσα, τον ξεριζωμό των προσφύγων, έχουμε παρακολουθήσει φωτογραφικά τα βλέμματα των ανθρώπων που δεν αναζητά πια κανείς, εντούτοις δεν έχει γραφτεί ούτε μια γραμμή για τις μητέρες.
Η φράση που χρησιμοποιήθηκε ενάντια στην μητέρα παρουσιάζει ψυχοκοινωνικό ενδιαφέρον από την άποψη ότι οι περισσότεροι από μας που δεν έχουμε ζήσει βίαιη μετακίνηση, που ζούμε σε δημοκρατικά περιβάλλοντα, σε καιρούς ειρήνης και σχετικής ευημερίας και που απολαμβάνουμε όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα που προασπίζει η χώρας μας, θεωρούμε δεδομένο ότι μια γυναίκα έχει την επιλογή να «γκαστρώνεται» (sic) οικειοθελώς και μάλιστα πριν από ένα μεγάλο ταξίδι. Έχει δηλαδή την επιλογή να προγραμματίζει το πότε θα γίνει μάνα και να ασκεί αυτή την επιλογή ελεύθερα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά παρόλο που αρκετές γυναίκες στην χώρα μας αποφασίζουν να καθίσουν στο σπίτι με άδεια από την υπηρεσία λόγω επαπειλούμενης εγκυμοσύνης, που έχουν μάνες, πεθερές και προσωπικό ιατρό πάνω από τα κεφάλια τους για στοργή, φροντίδα, πληροφορίες και προστασία, όλα για το μωρό-βασιλιά που φτάνει, για τις μετανάστριες – αυτές τις άγνωστες των οποίων τις ιστορίες δεν γνωρίζουμε αλλά που βλέπουμε να κουβαλούν τα «βάρη» τους αδιαμαρτύρητα μέσα σε σκηνές, σε λάσπες, μέσα από τεράστιες αποστάσεις, μέσα σε πανικό και δακρυγόνα – κρατάμε την πιο αδιάλλακτη στάση: ας πρόσεχε.
Το 2016, μια έρευνα του Πανεπιστημίου του Μιλάνου για την σεξουαλική βία προς τους μετανάστες-πρόσφυγες αποκάλυψε αρχικά το πώς αρκετές εγκυμοσύνες προκύπτουν καθ’ οδόν, κατόπιν βιασμού και εξαναγκασμού στο σεξ, με τις γυναίκες να φοβούνται να αναζητήσουν ιατρική συμβουλή, υποστήριξη ή βοήθεια για διακοπή εγκυμοσύνης, επειδή ακριβώς απουσιάζει το περιβάλλον που θα προστατέψει και θα περιθάλψει τα θύματά του, πριν, κατά την διάρκεια και μετά. Ταυτόχρονα, παραμένει άγνωστο το τι γίνεται με τις γυναίκες που «λιάζονται – εξαφανίζονται» (γνωστή φράση από το παρελθόν) πέφτουν δηλαδή ουσιαστικά θύματα trafficking.
Οι γυναίκες που φτάνουν στα σύνορα των χωρών σε κατάσταση εγκυμοσύνης όμως ανήκουν σε επιπλέον κατηγορίες: άλλες βρίσκονται εκεί με κάποιον σύντροφο με τον οποίο ξεκίνησαν το ταξίδι μαζί, είναι δηλαδή παντρεμένες. Ας μην ξεχνάμε, ακόμα κι αν φαίνεται σε μας όχι και τόσο ορθολογικό το να βάλεις στην μέση την δημιουργία οικογένειας ενόσω έχεις status πρόσφυγα, ότι οι θρησκευτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις των ανθρώπων γύρω από το θέμα της οικογένειας και της γέννησης παιδιών, διαφέρουν. Κάποιες γνωρίζουν και ερωτεύονται τους συντρόφους τους μέσα στα χοτ σποτ και τους καταυλισμούς στους οποίους περνούν τα χρόνια τους (εδώ αισθάνομαι ότι θα πρέπει να αφιερώσουμε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο: ω ναι, η ζωή συνεχίζεται ακόμη και κάτω από τις λιγότερο ρομαντικές συνθήκες). Αυτό ωστόσο που έχει σημασία να κατανοήσουμε, είναι το ότι οι εμπειρίες που οδηγούν σε εγκυμοσύνη είναι τόσο ηθελημένες από τις γυναίκες όσο και κατάληξη εξαναγκασμού, ενώ τα μέτρα αντισύλληψης είναι σχεδόν αστείο να τα υπονοήσεις σε ένα περιβάλλον στο οποίο είναι καταρχάς δυσεύρετα τα προϊόντα υγιεινής (όπως οι σερβιέτες), πόσο μάλλον τα προϊόντα προστασίας. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες έχουν πολύ μικρή επιλογή και λόγο σε σχέση με τις εγκυμοσύνες τους.
Έχουμε όμως εμείς τεράστια επιλογή σε σχέση με τα λόγια που θα χρησιμοποιήσουμε για να τις περιγράψουμε ή σε σχέση με τα λόγια που δεν χρειάζεται να ξεστομίσουμε χαρακτηρίζοντάς τες. Ο επιζήσας από το Ολοκαύτωμα και αργότερα Διευθυντής της Νευρολογικής Κλινικής του νοσοκομείου Rothschild της Βιέννης Viktor Frankl, στο βιβλίο του Το Νόημα της Ζωής – στο οποίο εξιστορεί την φρικαλέα παραμονή του στο κολαστήριο του Άουσβιτς – γράφει για την τελευταία από τις ανθρώπινες ελευθερίες, αυτή που είναι αδύνατο να απολέσει κάποιος ακόμα και υπό ακραίες συνθήκες τρόμου, βασανιστηρίων ή απειλής αφανισμού: την ελευθερία της επιλογής της προσωπικής στάσης που θα κρατήσει απέναντι στα πράγματα.
Μπορεί να βρίσκεσαι στο χείλος της καταστροφής, με το πιστόλι στον κρόταφο, να απειλείται η ζωή σου ή να έχεις χάσει ολόκληρη την οικογένειά σου. Όμως ακόμα και τότε, υπάρχει κάτι που δεν μπορεί κανένας να αρπάξει από σένα. Και αυτό δεν είναι άλλο από τον τρόπο που σκέφτεσαι και αντιδράς στις δεδομένες συνθήκες. Η στάση μας σε καιρό κρίσης έχει την τελευταία λέξη και είναι αυτή που καθορίζει την ουσία του καθενός από μας.
Η χώρα μας βιώνει μία ακόμα δοκιμασία από τις πολλές που μετράει ιστορικά.
Δεν έχουμε πόλεμο αλλά χρειάζεται να προστατέψουμε τα σύνορά μας. Δεν απειλείται η ζωή μας αλλά τεστάρονται έννοιες σύνθετες – η ενότητα, η ανθεκτικότητα, η ετοιμότητα και η ψυχραιμία – επειδή ζούμε καταστάσεις δυσανάλογης έκτασης και σοβαρότητας στην διαχείρισή τους από όσα είχαμε συνηθίσει μέχρι χθες. Η αποδοχή της μεταβαλλόμενης πραγματικότητας και η διατήρηση της ανθρωπιάς μας, είναι μονόδρομος για όσους επιλέξουν τον ρεαλισμό. Σε αντίθετη περίπτωση, οι εγκλωβισμένοι στα σύνορα ανάμεσα στον φόβο και την μισαλλοδοξία από την μία και στην προσαρμογή και την πρόοδο από την άλλη, θα είμαστε εμείς.
* Η Δέσποινα Λιμνιωτάκη είναι Πρόεδρος της Φιλελεύθερης Συμμαχίας
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Marketnews.gr στις 5 Μαρτίου 2020